Overslaan en naar de inhoud gaan
ijsselid-logo
Menu
Terug naar de zoekpagina
14-04-2014 Artikel

IJssellinie

De IJssel is al eeuwen lang een belangrijk en soms minder belangrijk obstakel in conflicten en oorlogen. Het is daarom niet vreemd dat de rivier werd ingezet als verdedigingslinie om de rest van Nederland te beschermen tegen een aanval. Dat de IJssel van belang is om de vijand buiten de deur te houden, werd al bewezen ten tijde van de 80 jarige oorlog. Prins Maurits liet in de strijd met de Spanjaarden een serie wachttorens bouwen waarmee de hele IJssel overzien kon worden. Deze waarschuwingslinie zou de verdediging moeten versterken, al kon de vijand wel twee keer de rivier oversteken, in 1624 en 1629.

Het rampjaar van 1672 was de start van de Hollandse Oorlog, tussen de Republiek en onder andere de Fransen. In het rampjaar was het Franse leger bij Lobith de Rijn overgestoken en waren Nijmegen en Arnhem belegerd. Van daaruit verspreidden ze zich over de IJsselvallei. Er was een verdedigingslinie en er waren plannen om het gebied te inunderen in geval van een aanval. Maar door laag water en protest van de inwoners, is dat niet gebeurd. In de IJsselvallei kwam het tot een veldslag, die de Fransen wonnen en waardoor de rest van de Republiek open kwam te liggen. Na deze nederlaag en het verloop van de Hollandse Oorlog kreeg Menno Coehoorn, opper vestingbouwer der Republiek, de opdracht om een plan te maken voor de verdediging van Nederland. Hij gaf de opdracht vestingwerken bouwen om steden, maar ook een verdedigingslinie rond de IJssel. Wanneer er een oorlog uit zou breken moest de Nederrijn volgens Coehoorn bij Arnhem worden afgedamd, zodat het water in de IJssel zou stijgen. Ook moesten er bij Doesburg, Zutphen en Wijhe dammen komen, die door verdedigingswerken beschermd moesten worden en moest er langs de Oude IJssel een tweede linie worden aangelegd. Coehoorns voorstellen werden in de periode 1701-1730 verwezenlijkt.

In de tweede helft van de negentiende eeuw verschoof de verdediging op initiatief van koning Willem I naar het westen. Hij gaf opdracht voor de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De IJssellinie was alleen bedoeld als vertraging van de vijand. Met de dreiging van Hitler en Duitsland na 1933 werden er langs de IJssel 350 kazematten aangelegd die een aanval vanuit moesten vertragen. Maar door gebrek aan manschappen en verouderd materieel was het vertragingseffect minimaal. De linie kreeg geen rol in de Tweede Wereldoorlog, maar de verschillende bruggen over de rivier wel. De meeste van de bruggen werden opgeblazen door de Duitsers. Dit was zelfs het onderwerp van de Amerikaanse film A Bridge Too Far uit 1974 waarbij de Wilhelminabrug uit Deventer werd gebruikt om de Rijnbrug van Arnhem te verbeelden. Operatie heeft Market Garden veel impact gehad op de IJsselvallei.

Na de Tweede Wereldoorlog werd door de NAVO vanuit de Forward Defense de Rijn - IJssel als verdedigingslinie aangewezen. De theorie van de verdediging was zo oostelijk mogelijk een verdedigingslinie op te stellen om de nieuwe vijand, de Sovjet Unie, buiten de deur te houden. Maar doordat de IJssel in de verdediging geen essentieel onderdeel was, ging er niet genoeg geld naar het project. Dat voelde voor het ministerie van Oorlog dat ze, bij een aanval, aan hun lot over werden gelaten. Daarom hebben ze hard gelobbyd voor de linie en hebben er een inundatiefunctie aan verbonden. Hier ging de NAVO mee akkoord en in 1949 werd beginnen met de bouw van inundatiewerken. Dit gebeurde in het grootste geheim, want niemand mocht van het bestaan weten. Al helemaal de inwoners van de IJsselvallei niet, want als de linie in gebruik zou worden genomen, zouden grote delen van de vallei onder water komen te staan en grote schade aanbrengen. De inundatie zou in vijf fasen gebeuren en vier tot negen dagen duren. Hierbij moest een moeilijke afweging gedaan worden, want te vroeg of tevergeefs de inundatie starten zou onnodige schade opleveren en veel onrust. Te laat beginnen, zou betekenen dat de vijand vrij baan heeft. In de afbeelding is te zien welke gebieden onder water zouden komen in geval van inundatie. Het was van groot belang dat de luchtmacht een luchtaanval zou voorkomen, want anders was de IJssellinie waardeloos als verdedigingsmiddel.

Het mag duidelijk zijn dat de linie nooit in gebruik is genomen, gelukkig maar. De gevolgen zouden desastreus geweest zijn voor de IJsselvallei. Daarnaast waren de Russen op de hoogte van het bestaan van de linie, dus zou het voor hen niet als verrassing komen. Toen de Bondsrepubliek Duitsland zich aansloot bij de NAVO kwam de functie van de IJssellinie te vervallen. Vanuit de Forward Defense strategie kwam de verdediging verder in het oosten van de BRD te liggen. In 1964 werd de IJssellinie opgeheven en werd een groot deel van de militaire objecten weggehaald. Van de vele werken waaruit de IJssellinie bestond, is niet veel meer over. Toch zijn er nog onderdelen zichtbaar, mede dankzij de inzet van de provincie en stichtingen die zich inzetten voor het erfgoed van de IJssellinie. Zo is een inlaatwerk in een dijk bij Olst zichtbaar gemaakt en staat er een groot inlaatwerk in de uiterwaarden van de Meinerswijk bij Arnhem.